W Macedonii Północnej, u podnóża gór Jablanica, znajduje się niezwykłe miejsce – wieś Vevčani. Wyglądem przypomina dziesiątki innych wiosek w tym górzystym kraju, jednak ma w sobie coś wyjątkowego. Coś, czego nie ma żadna inna wieś w Macedonii, a może nawet na całych Bałkanach. Są to, mówiąc ściślej, trzy rzeczy: próby ogłoszenia niepodległości (będąc wsią), nadzwyczajny upór i buta tutejszych mieszkańców oraz jedna z najstarszych tradycji karnawałowych w Europie.

Turyści i przyrodnicy kojarzą Vevčani przede wszystkim ze źródłami. Tuż nad wsią, na wysokości 900 m n.p.m. znajduje się prawdziwy cud natury – vevčańskie źródła (mac. Вевчански Извори) – jedno z najczęściej odwiedzanych miejsc przez krajowych i zagranicznych turystów. Przy źródłach są mostki, ławy i stoły, gdzie można odpocząć. Są tablice informujące o bogactwie przyrodniczym okolicy. Można tu przyjść nawet po zmroku, ponieważ teren jest oświetlony, a zamontowane podwodne reflektory nadają wodzie szczególnego piękna. Blisko źródeł znajdują się trzy małe kapliczki i wieża widokowa.[1]

*Tablica informacyjna przy źródłach, foto: autorka*

Piękno źródeł to jedna rzecz, ale ich praktyczna rola jest jeszcze bardziej istotna. Dzięki nim okoliczna ludność ma stały i nieograniczony dostęp do czystej wody. Wydajność vevčańskich źródeł w wilgotnej porze roku wynosi około 1500 litrów na sekundę.[2]

Mieszkańcy Vevčani od wieków wyróżniali się wielką odwagą, bohaterstwem, oddaniem prawosławnej wierze, nieposłuszeństwem wobec władzy i umiłowaniem wolności. Przykładów tej postawy jest wiele. W czasach Imperium Osmańskiego mężczyzna z Vevčani o imieniu Taše był zmuszany przez Turków do przejścia na islam. Odmówił, choć wiedział, że za karę skończy na szubienicy.

Na wschód od wioski znajduje się miejscowość Ramov Grob (pol. Grób Ramo), która wzięła swoją nazwę od Albańczyka Ramo z Velešty, który usiłował przekierować wodę ze źródeł w Vevčani do swojej wioski, za co został zabity przez tutejszych mieszkańców.

W 1907 roku we wsi w nierównej walce z dużą liczbą żołnierzy tureckich zginął bohatersko wojewoda[3] Stavre Gogov. O tym wydarzeniu traktują dwie pieśni patriotyczne: „Od Bitola do Vevčani sè sardisano” i „Ura, ura Stavre vojvoda”.

Pod koniec XX wieku, kiedy Macedonia była częścią Jugosławii, we wsi Vevčani miały miejsce protesty przeciwko planowi zaopatrzenia sąsiedniej miejscowości w wodę z vevčańskich źródeł. W 1987 roku rząd zamierzał zająć źródła pod pretekstem dostarczania wody mieszkańcom wsi Oktisi. Jednak w rzeczywistości politycy chcieli przekierować wodę do luksusowej osady letniskowej o nazwie Elen Kamen, w której przedstawiciele władzy pobudowali swoje wille. Mieszkańcy Vevčani zabarykadowali dostęp do źródeł. Zbudowali blokadę z drewna, kamieni, sprzętów rolniczych i innych przedmiotów. Gwałtowny sprzeciw miejscowej ludności spowodował, że politycy porzucili plany budowy instalacji wodnej. Gdyby pozwolono na budowę wodociągów, mieszkańcy wsi mogliby stracić dostęp do swojej wody. Do Vevčani przybyły jednostki specjalne policji. Po raz pierwszy w Jugosławii użyto wtedy pałek elektrycznych. Doszło do starć z mieszkańcami wsi; rannych zostało 23 miejscowych i 11 policjantów. Część młodych ludzi ze wsi rozpoczęła strajk głodowy. Inni próbowali rozwiązać problem, wysyłając telegramy do władz federalnych. O wydarzeniach w macedońskiej wsi zrobiło się głośno. Do Vevčani docierały listy i telegramy z wyrazami poparcia z całej Jugosławii.

Po tych wydarzeniach nastąpiła symboliczna proklamacja „Republiki Vevčani”. Mieszkańcy zadbali nawet o wydruk własnych paszportów i waluty. Jak można się domyślać, władze centralne nie uznały niepodległości górskiego państewka. Niezależnie od tego niektórzy mieszkańcy do dziś przyklejają na swoje samochody nalepkę „Republika Vevčani”, by odróżnić się od reszty kraju, gdzie używa się nalepek MK (Makedonija) lub nowszych NMK (North Macedonia).

Paszport oraz vevčańską walutę o nazwie ličnik[4] można obecnie kupić w lokalnym sklepie z pamiątkami.

*Paszport Republiki Vevčani i waluta* ličnik, foto: autorka

Incydent z 1987 roku nie był jedyny. Kolejna szarpanina z policją miała miejsce w roku 2021 podczas epidemii koronawirusa. Władze w Skopje zabroniły organizowania masowych imprez, w dodatku władze lokalne Vevčani apelowały do mieszkańców, by w tym roku stosować się do wytycznych i nie wychodzić na ulicę. Nic to jednak nie pomogło. Przebierańcy tłumnie przybyli do centrum wsi. Policja, która przyjechała rozgonić uczestników karnawału, także nic nie wskórała, ponieważ mieszkańcy znowu przeważali liczebnie.

*Przyjazd policji na vevčański karnawał, foto:* *https://www.rferl.org/amp/vevcani-carnival-north-macedonia/31046063.html*

Od tamtej pory panuje we wsi relatywny spokój; niemniej jednak śledzę wiadomości z tamtych stron, ciekawa tego, czym Vevčani nas jeszcze zaskoczy.

Korekta: Marta Piasecka

Przypisy:

[1] https://vevcani.mk/

[2] https://mk.wikipedia.org/wiki/Вевчански_Извори

[3] Wojewoda (mac. vojvoda) to tytuł dawniej używany na Bałkanach i poza nimi, oznaczający dowódcę wojskowego.

[4] Waluta jest dostępna w 8 nominałach: 1, 2, 5, 10, 50, 100, 500 i 1000 ličników. Banknoty zaprojektował Simun Lesoski.

Vevčani – wioska buntowników

Teraz innej będziesz robił zapiekanki

Niebieski młodzieniec